Νίκος Δήμου: Ισότητα ή ελευθερία;


“Έχουμε μάθει πως ελευθερία και ισότητα είναι οι πρώτες αξίες – ίσως μάλιστα η ισότητα να είναι σημαντικότερη από την ελευθερία. Την εγκαταλείπουμε; Την ξεχνάμε; Και στο νέο αυτό σύστημα θα βασιλεύει η ανισότητα;

Κατ αρχήν ας διευκρινίσω πως για μένα η ισότητα είναι πρωτεύουσα αλλά όχι πρωταρχική αξία – είναι παράγωγη. Εκπορεύεται από την δικαιοσύνη. Η δικαιοσύνη επιτάσσει την ισότητα – η μάλλον απεχθάνεται την ανισότητα. Η ισότητα αυτή καθ’ αυτή δεν είναι αρετή. Δεν αυξάνει η αξία δύο ανθρώπων επειδή είναι ίσοι. Δεν γίνεται αυτόματα ευτυχέστερη μία κοινωνία αν όλα τα μέλη της εξισωθούν. (Είναι όμως δυστυχέστερη αν υπάρχουν έντονες ανισότητες – δηλαδή αδικίες.)

Βλέπω λοιπόν την ισότητα σαν παράγωγη αξία με αρνητικό χαρακτήρα (η έλλειψή της έχει μεγαλύτερη σημασία από την παρουσία της).

Στην προαιώνια διαμάχη για την ιεράρχηση των αξιών, δίνω σαφώς το προβάδισμα στην ελευθερία. Μάλιστα, την θεωρώ ως την μόνη αξία που μας χρειάζεται για την πολιτική πράξη. Όλες οι άλλες παράγονται και εκπορεύονται από αυτήν.

Υπάρχει όμως πραγματικά μία “πρώτη” αξία; Κι αν ναι – πώς αποδεικνύεται η ιεραρχική της πρωτοπορία;

Χωρίς να επεκταθώ σε τεχνικά φιλοσοφικά θέματα, θα προσπαθήσω να παρουσιάσω απλά την άποψή μου.

Ας καθορίσω πρώτα ένα κριτήριο αξιολόγησης. Θα το δανειστώ από τις – θετικές και μη – επιστήμες. Σ’ αυτές θεωρείται καλύτερη εκείνη η θεωρία που εξηγεί τα περισσότερα φαινόμενα με τον απλούστερο τρόπο. Έτσι λοιπόν και στην δική μας αξιολόγηση θα δεχθούμε σαν υπέρτερη αξία αυτή που έχει την καθολικότερη ισχύ και – ταυτόχρονα – επιτρέπει την οικοδόμηση του απλούστερου συστήματος αξιών.

Ένα παράλληλο κριτήριο (πάλι επιστημονικής αλλά και φιλοσοφικής προέλευσης) είναι η αυτοτέλεια μίας αξίας. Δηλαδή το να μην παράγεται από κάποια άλλη – αλλά αντίθετα, να γεννάει (και να εμπεριέχει) τις υπόλοιπες. Οι “παράγωγες” έννοιες, λογικά, είναι ιεραρχικά υποδεέστερες από την “μητέρα” έννοια. Συνήθως το κριτήριο αυτό συμβαδίζει με την καθολικότητα που αναφέραμε πριν. Μια καθολική έννοια, με μεγαλύτερο πλάτος, είναι φυσικό να παράγει έννοιες – έστω αυτές που περιέχει.


motherland-statueΑς δούμε τώρα, από τις έννοιες που συνήθως συζητάμε, ποια ανταποκρίνεται περισσότερο στα κριτήρια που θέσαμε. Και ας προσπαθήσουμε μετά, με παραγωγική διαδικασία να συμπεράνουμε μία ηθική (άρα και πολιτική) τάξη.

Από τις δύο αξίες που αναφέραμε στην αρχή – ποια υπάγεται στην άλλη ή ποια παράγεται από την άλλη; Αν ξεκινήσουμε από την ισότητα, θα δούμε πως δεν μπορεί να εμπεριέχει την ελευθερία. Ίσοι είναι και οι φυλακισμένοι μεταξύ τους. Μάλιστα είναι γνωστό πως, στην προσπάθεια για την επίτευξη ισότητας, πολλά καθεστώτα περιορίζουν τις ελευθερίες – πράγμα που επίσημα παραδέχονται. Είναι μία συνειδητή επιλογή, κατά τη γνώμη μου λανθασμένη, γιατί, όπως θα δούμε και παρακάτω, δεν οδηγεί πουθενά.

Ας αντιστρέψουμε τώρα τη σχέση – μπορεί από την ελευθερία να προκύψει η ισότητα; Μοιάζει πιο πιθανό. Αν κανένας άνθρωπος δεν εμποδίζεται, δεν περιορίζεται, αν ο καθένας μπορεί να είναι αυτό που είναι (και θέλει) τότε δεν είναι όλοι ίσοι; Τουλάχιστόν στις ευκαιρίες – γιατί π. χ. στο ανάστημα και το χαρακτήρα θα διαφέρουν (ευτυχώς!) Ισότητα δεν σημαίνει ισοπέδωση!

Μα, θα μου αντιτείνουν, η σκέψη αυτή προϋποθέτει και φυσική ισότητα. Όμως τέτοια δεν υπάρχει – και αν τους αφήσουμε όλους ελεύθερους, ο ρωμαλέος θα καταπιέσει τον αδύνατο.

Εδώ βλέπουμε πως πολλοί δεν αναγνωρίζουν το πραγματικό εύρος της έννοιας “ελευθερία”. Γιατί, όπως είπαμε, μέσα της υπάρχει και η ελευθερία από την καταπίεση, την εκμετάλλευση, τη στέρηση. (Αλλιώς τι ελευθερία θα ήταν αυτή, όταν στερούμαι και υποφέρω. Πόσο ελεύθερος είναι κάποιος που πεινάει;)

Σε μία λοιπόν κοινωνία ελευθερίας, ο δυνατός δεν μπορεί να καταπιέσει τον αδύνατο – διότι εκεί θα παρέμβουν οι μηχανισμοί για την προστασία της ελευθερίας (του αδύνατου!) Είναι κοινός τόπος πια πως η δική μου ελευθερία σταματάει εκεί που αρχίζει η ελευθερία του άλλου. Και οι δύο μαζί δίνουν την ελευθερία όλων – την κοινωνική και πολιτική διάσταση της ελευθερίας.

Άρα, από την αξία της ελευθερίας παράγεται η πιο ουσιαστική μορφή της ισότητας (ισότητα ελευθερίας). Παράγεται επίσης και η δικαιοσύνη που πρακτικά σημαίνει προστασία της ελευθερίας και της προσωπικότητας του καθενός.

Ας σκεφθούμε το ίδιο θέμα αλλιώς: και η επιδίωξη της ισότητας και αυτή της ελευθερίας στοχεύουν στην προστασία του ανθρώπου και οδηγούν σε κάποιες παρεμβάσεις. Όμως, όταν οι παρεμβάσεις γίνονται στο όνομα της ισότητας, τείνουν να ξεχνούν την ελευθερία (πράγμα που έχουμε ζήσει συχνά, τα τελευταία χρόνια!) Αντίθετα – παρεμβάσεις στο όνομα της ελευθερίας δεν μπορούν να ξεχάσουν την ισότητα, γιατί όπως είδαμε αυτή εμπεριέχεται στην έννοια της ελευθερίας. Η ανισότητα είναι ΑΦΑΙΡΕΣΗ ελευθεριών!

Ολόκληρος ο Μαρξισμός, που εμφανίστηκε (όχι από τον Μαρξ) σαν κίνημα ισότητας, είναι στην πραγματικότητα κίνημα ελευθερίας. Στόχος του είναι η απελευθέρωση του ανθρώπου από την αλλοτρίωση, την εκμετάλλευση, την καταπίεση. Η έμφαση στην ισότητα δόθηκε μάλλον για λόγους δημαγωγικούς. (“Πιάνει” περισσότερο στους μη-προνομιούχους η υπόσχεση: θα γίνουμε όλοι ίσοι!) Όμως ο Μαρξ ζήτησε από τους προλετάριους να σπάσουν τις αλυσίδες τους – όχι να γίνουν μία ομοιόμορφη μάζα!

Και ποια καλύτερη απόδειξη για τη άποψή μου από το ιστορικό δεδομένο: Στις κοινωνίες όπου προτάχθηκε σαν αξία η ισότητα – όχι μόνο χάθηκε η ελευθερία, αλλά ΚΑΙ η ισότητα! (Διότι μερικοί έγιναν “πιο ίσοι” από τους άλλους – αθάνατε ‘Οργουελ!) Αντίθετα, στις κοινωνίες της πραγματικής ελευθερίας (όχι της καπιταλιστικής ασυδοσίας – αυτές άλλωστε είναι συνήθως δικτατορίες) επετεύχθη το optimum – μέχρι σήμερα – και ελευθερίας και ισότητας.

Ας δούμε τώρα την πολιτική υλοποίηση αυτής της ηθικής τάξης. Το πολίτευμα που ενσαρκώνει την αξία της ελευθερίας, είναι η Δημοκρατία. Κάνουν λάθος όσοι νομίζουν πως βασική αξία της δημοκρατίας είναι η ισότητα. Τα πολιτεύματα που προτάσσουν την ισότητα μπορεί (θεωρητικά!) να είναι δημοκρατικά – μπορεί όμως και όχι. Και, συνήθως, δεν είναι. (Θυμηθείτε την Κίνα του Μάο! Η πιο απόλυτη ισότητα – ακόμα και στην εμφάνιση – που όμως η δημοκρατία;) Αντίθετα, ένα πολίτευμα βασισμένο στην ελευθερία δεν μπορεί παρά να είναι δημοκρατικό. Όπως και ένα δημοκρατικό πολίτευμα, πρέπει να είναι ελεύθερο. (Πρόκειται ουσιαστικά για ταυτολογία μια και – εξ ορισμού – η δημοκρατία περικλείει την ελευθερία!)

Η ελευθερία για την οποία μιλάμε, είναι, φυσικά, η ελευθερία όλων. Κι επειδή κι αυτός ο όρος μπορεί να παρεξηγηθεί – δεν εννοώ μία ελευθερία ισομερώς μοιρασμένη σαν κομμάτια πίτας. Γιατί αν έχουμε ελευθερία με το δελτίο – τότε φτάνουμε ακριβώς στο αντίθετο! Η ελευθερία είναι μία δυναμική ζωντανή κίνηση. Σαν τέτοια βρίσκεται συνεχώς σε εξέλιξη – δεν καθορίζεται ούτε επιβάλλεται. Σαν πολιτεία, μόνο τις προϋποθέσεις της μπορούμε να δημιουργήσουμε – ποτέ την ίδια. (Αυτό το κάνει ο πολίτης.)

Ακόμα, πρέπει να προσδιορίσω πως η λέξη “όλων” πρέπει να εννοείται σαν ιδεατός στόχος – όχι σαν απόλυτο μαθηματικό μέγεθος. (Ανέφικτο!). Είναι η ελευθερία των όσο το δυνατόν περισσότερων. (Κι όχι μόνο της πλειοψηφίας, αν αυτό σημαίνει καταπίεση της μειοψηφίας!) Και πάλι θα υπενθυμίσω πως η έννοια της ελευθερίας πρέπει να θεωρείται σε όλο της το βάθος και πλάτος. Όχι μόνο σαν ελευθερία ΑΠΟ- (την καταπίεση, την εκμετάλλευση, κλπ.) αλλά κυρίως σαν ελευθερία ΠΡΟΣ κάτι π. χ. την δημιουργική ολοκλήρωση του ατόμου, την ανάπτυξη και καλλιέργεια των δυνατοτήτων του, την οικοδόμηση ενός παραγωγικού ή πολιτιστικού έργου κ. ά. Αυτή, η θετική, η δημιουργική έννοια της ελευθερίας, είναι και η πιο σημαντική. (Η πρώτη, η αρνητική, η ελευθερία ΑΠΟ- είναι απαραίτητη αλλά όχι και επαρκής προϋπόθεση για την δημιουργία.)

Και φυσικά είναι σαφές πως κάθε εμπόδιο στην ανάπτυξη αυτής της θετικής ελευθερίας δεν έχει θέση σε μιά δημοκρατική κοινωνία. Άρα η ανισότης, η αδικία, η στέρηση (βασικά εμπόδια) εξοβελίζονται από την ηθική μας τάξη, χωρίς να χρειάζεται να προσφύγουμε σε άλλες αξίες. Η “εφαρμογή” της ελευθερίας, σε όλο της το πλάτος αρκεί για να οικοδομήσει κανείς μία δίκαιη και ανθρώπινη κοινωνία. Ολόκληρο το αίτημα για κοινωνική δικαιοσύνη εμπεριέχεται στην αξία της ελευθερίας. Μία κοινωνία ελευθερίας αναγκαστικά θα είναι και κοινωνικά δίκαιη.

Φαίνεται λοιπόν πως ο Σοσιαλισμός χτυπούσε λάθος πόρτα, όταν προσέφευγε στην ισότητα. Η ελευθερία ήταν η αξία του. Με το να προτάξει την ισότητα έχασε το ανθρώπινο πρόσωπό του, καταπίεσε και εκμεταλλεύτηκε το άτομο (εν ονόματι του συνόλου μεν – αλλά αυτό δεν αλλάζει τίποτα) ανέστειλε τις δημιουργικές δυνάμεις του ανθρώπου (που προϋποθέτουν ελευθερία) και – τελικά – δεν πέτυχε ούτε την ισότητα…

Για να μην παρεξηγηθώ (πάλι): Πιστεύω πως το αίτημα της κοινωνικής δικαιοσύνης έχει πρωταρχική σημασία. Αλλά ο δρόμος για την επίτευξή του ήταν λανθασμένος. Προτάσσοντας την ισότητα δεν φτάνουμε πουθενά. Προτάσσοντας την ελευθερία αναγκαστικά θα φτάσουμε και στη ισότητα και στην κοινωνική δικαιοσύνη.

Ένας σοσιαλισμός με ανθρώπινο πρόσωπο θα ήταν αυτό που έψαχνε ο Σαρτρ στα τελευταία του χρόνια: “Σοσιαλισμός εν Ελευθερία”. ‘Η, αν προτιμάτε, ένας δημοκρατικός σοσιαλισμός. (Είδαμε πως η δημοκρατία είναι η υλοποίηση της ελευθερίας).

Και κάτι ακόμα: Δεν υπάρχει, όπως ισχυρίζονται πολλοί, αντίφαση ανάμεσα στις αξίες της ελευθερίας και της ισότητας, όταν, βέβαια, ιεραρχηθούν σωστά. Το δίλημμα – αν θα προτιμήσουμε την μία ή την άλλη – είναι τεχνητό. Εφόσον κάνουμε τη σωστή επιλογή, και προτάξουμε την ελευθερία, θα συνυπάρξουν και οι δύο.

Με την εφαρμογή του σε διάφορους τομείς το “σύστημα ελευθερίας” δείχνει την αποτελεσματικότητά του. Ας πάρουμε τον χώρο της οικονομίας. Αν πραγματικά συμφωνούμε στην αρχή της ελευθερίας όλων, τότε υπάρχουν οι συντεταγμένες για μια δημιουργική αλλά και δίκαιη οικονομική πολιτική. Πραγματικά: Η συσσώρευση πλούτου μπορεί ενίοτε να ωφελεί την ανάπτυξη, εφόσον όμως αφαιρεί δικαιώματα από τους πολλούς (έστω κι αν προσθέτει στον ένα) αντιβαίνει στην αρχή της ελευθερίας όλων.

Όμως αυτός δεν είναι ένας άκαμπτος, δογματικός κανόνας – αλλά μία ρυθμιστική αρχή. Υπενθυμίζω και πάλι πως στο σύστημά μου η πολιτική είναι μέθοδος επίλυσης συγκεκριμένων προβλημάτων. Άρα δεν υπάρχουν γενικοί κανόνες – παρά μόνο απαντήσεις σε προβλήματα. Για να κρίνουμε (και να κατακρίνουμε) κάποια απόφαση, πρέπει να δούμε ποιο πρόβλημα προσπάθησε να επιλύσει, αν – και πως – το έλυσε και τι παρενέργειες είχε η εφαρμογή της.

Αυτό αποτελεί σοβαρό πρόβλημα για όλους όσοι έχουν συνηθίσει στον δογματικό τρόπο σκέψης – όπου άλλα πράγματα είναι “κακά” (π. χ. ο πλούτος) και άλλα “καλά”, όπου υπάρχουν “προοδευτικοί” και “συντηρητικοί”- και άλλες ετικέτες. (Σκεφθείτε να πείτε σε ένα φυσικό, ότι η θεωρία που ερμηνεύει το φαινόμενο είναι… συντηρητική!)

Σιγά-σιγά ολοκληρώνουμε την πρόταση για την μέθοδο και τον στόχο μιας νέας πολιτικής πρακτικής. Η αξία της ελευθερίας σαν μεθοδολογικής και ηθικής αρχής, καταδείχθηκε, πιστεύω, με αρκετή σαφήνεια. Ιδιαίτερα στον χώρο της ηθικής (και τι άλλο είναι η πολιτική από μία ηθική εφαρμογή!) δεν χρειάζεται κανείς πολύπλοκους αξιολογικούς συνδυασμούς για να θεμελιώσει ένα απλό και αποτελεσματικό σύστημα ηθικής (και πολιτικής) τάξης. Από μία και μόνο αξία εκπορεύονται όλες οι άλλες, με μία και μόνη αξία οικοδομείται ένα σωστό πολίτευμα.

Η υιοθέτηση της ελευθερίας συνεπάγεται την σχεδόν αυτόματη ρύθμιση όλων των ανθρώπινων σχέσεων. Π. χ. η σωστή προστασία της ελευθερίας του άλλου, οδηγεί στη δικαιοσύνη, ο σεβασμός της ελευθερίας του άλλου στην ισότητα. (Δεν είναι λοιπόν μονάχα στην αγορά που η ελευθερία παίζει ρυθμιστικό ρόλο!) Μόνο που πρέπει να γίνει κατανοητό πως η “ελευθερία του άλλου” είναι εξίσου σημαντική με την δική μου. Το πρόβλημα στο καπιταλιστικό σύστημα είναι πως όταν μιλάει κανείς για ελευθερία εννοεί την δική του – κι όχι όλων… Αλλά ένα εγωιστικό σύστημα ελευθερίας είναι αυτοαναιρούμενο – διότι περιορίζει την ελευθερία του άλλου. Μόνο ένα καθολικό σύστημα ελευθερίας είναι βιώσιμο. Και τέτοιο θα πρέπει να είναι το σύστημα στη νέα, μετα-καπιταλιστική, μετα-σοσιαλιστική κοινωνία που έρχεται.

Μια κοινωνία ελευθερίας έχει και ένα άλλο προσόν – είναι αντιδογματική. Είναι ανοικτή. Έχει μέσα της την δυνατότητα κριτικής και αναθεώρησης, αλλαγής και διόρθωσης. Άρα είναι και πιο αποτελεσματική και παραγωγική. Μπορεί να κινηθεί με γρήγορους ρυθμούς, να αφομοιώσει το καινούργιο και να απεμπολήσει το σκάρτο.

Η ελευθερία, η πρώτη αξία για τον σκεπτόμενο άνθρωπο από τότε που ένιωσε τον εαυτό του, είναι και η μόνη που μας χρειάζεται. Είναι, ας το πούμε κι αυτό, και η πιο δύσκολη να υλοποιηθεί και να διατηρηθεί. Ο άνθρωπος, ενώ (λεει πως) λατρεύει την ελευθερία, πολύ εύκολα την παραχωρεί. Πολύ συχνά προτιμάει την βολή του από το δύσκολο ανηφορικό μονοπάτι της ελευθερίας. Πολλές φορές βλέπει μόνο την δική του πλευρά και ξεχνάει την “ελευθερία του άλλου”. Για να κάνουμε – κάποτε – πραγματικότητα μια σωστή κοινωνία ελευθερίας, μας χρειάζεται σήμερα παιδεία ελευθερίας – ακόμα και άσκηση ελευθερίας.

Όσοι όμως πιστεύουμε στη δημοκρατία, βρισκόμαστε στον σωστό δρόμο. Έχει κι αυτή τα προβλήματά της (ιδιαίτερα στην σημερινή “αντιπροσωπευτική” της μορφή). Αλλά δεν παύει να είναι το μόνο πολίτευμα ελευθερίας και ισότητας και δικαιοσύνης που διαθέτουμε. Με τον δημοκρατικό διάλογο των τάξεων και των ομάδων κερδήθηκε περισσότερη ισότητα από όση επεβλήθη “άνωθεν” σε καθεστώτα “αναγκαστικής” ισότητας.

Aκόμα και οι μελλοντικές εξελίξεις, που θα κάνουν την δημοκρατία πιο δημοκρατική – αυτοδιαχείριση, αποκέντρωση, πέρασμα σε μορφές πιο άμεσης συμμετοχής του πολίτη – δεν χρειάζονται άλλη φιλοσοφική θεμελίωση. Η αρχή της “ελευθερίας όλων” είναι επαρκής για να τις καλύψει. Αυτονόητο πως η μεγαλύτερη ελευθερία οδηγεί στην ενεργότερη συμμετοχή. Πόσο αυτόνομος είναι αυτός που αντιπροσωπεύεται – και μάλιστα με πολλαπλά έμμεση διαμεσολάβηση;

Μία πολιτική σκέψη που εμμένει πραγματικά στην αξία της ελευθερίας οδηγεί, τελικά σε ένα “παράδοξον”. Ενώ σαν πολιτική σκέψη αφορά την διαχείριση της εξουσίας – τείνει στην τελική κατάργησή της. Η κατάργηση αυτή θα επιτευχθεί με την κατάτμηση της εξουσίας σε μυριάδες μικρά μέρη – δηλαδή με την επίτευξη του μέγιστου βαθμού ελευθερίας για τον κάθε πολίτη.

Αλλά πριν φτάσουμε εκεί – και ο δρόμος θα είναι μακρύς – πρέπει να γίνουν πολλά. Πρώτα-πρώτα η σκέψη πρέπει να απομυθοποιήσει την πολιτική. Να την φέρει στα μέτρα της καθημερινής πράξης – της ορθής διαχείρισης των κοινών. Χωρίς πομπώδεις διακηρύξεις, ιδεολογικές ρητορείες και ουτοπιστικά δόγματα. Ο απαραίτητος φιλοσοφικός εξοπλισμός είναι ελαφρός και απλός στη χρήση.

Γι αυτό και δεν χρειάζονται πολύτομα συγγράμματα για να θεμελιωθεί μία νέα πολιτική θεωρία – ακόμα και μία νέα ηθική. Αρκεί η τοποθέτηση (με γενική συναίνεση – consensus) της ελευθερίας ως υπέρτατης Αρχής – και όλα τα άλλα, φυσιολογικά εκπορεύονται από αυτήν.

*

Τι θα πετύχαινε ένα “σύστημα ελευθερίας” στην πράξη;

Δεν είμαι πολιτικός – και αυτό το κείμενο δεν φιλοδοξεί να είναι πολιτικό πρόγραμμα. Ωστόσο νομίζω πως οι ιδέες μου εύκολα κατεβαίνουν στην πράξη. Ουσιαστικά αυτό που προτείνω είναι μέθοδος επίλυσης προβλημάτων – άρα κάτι απόλυτα πρακτικό.

Το μόνο θεωρητικό στοιχείο μέσα στο σύστημα είναι η ιδέα της ελευθερίας. Όχι σαν δόγμα – η ελευθερία δεν μπορεί να γίνει δόγμα γιατί δεν έχει περιεχόμενο – αλλά σαν προσανατολισμός, σαν στόχος, σαν κατεύθυνση. (Ρυθμιστική ιδέα.)

Πρόκειται για ένα σύστημα ευέλικτο, που προσαρμόζεται σε όλες τις καταστάσεις. Οι “ιδεολογικές” του αποσκευές είναι τόσο ελαφρές – που κι αν ήθελε να τις αναθεωρήσει, θα δυσκολευόταν. (Όπως θα δυσκολευόταν και όποιος προσπαθήσει να το ανασκευάσει. Τι θα αντιπαραθέσει στην ελευθερία;)

Κάποιος θα μπορούσε να ισχυρισθεί: μα, αυτό που προτείνεις είναι επίσης ιδεολογία. Μία ιδεολογία της ελευθερίας!

Δεν θα είχε δίκιο.

Σύμφωνα με τον ορισμό της ιδεολογίας, που έδωσα στην αρχή, η προσήλωσή μου στην ιδέα της ελευθερίας θα μπορούσε να ονομαστεί ιδεολογική, συναισθηματική. (Αν και η προσήλωση, στις ιδεολογίες, αφορά θεωρίες, δόγματα, διδαχές – όχι απλές αξίες.) Αλλά είναι και πρακτική. Λειτουργεί.

Σίγουρα, δεν μπορώ να “αποδείξω” την ελευθερία (καμία αξία δεν αποδεικνύεται). Την θέτω.

Αλλά θέτοντάς την δεν ορίζω τίποτα άλλο από την απουσία δόγματος. Κι από κει και πέρα το σύστημα είναι ανοικτό – ελεύθερο. Άλλωστε, κάθε σύστημα κάνει τουλάχιστον μία (κρυφή ή φανερή) παραδοχή. (Εδώ γίνεται συνειδητά.) Προτιμώ λοιπόν την ελευθερία. Δεν αποδεικνύεται θεωρητικά αλλά στην καθημερινή πράξη. Κι επί πλέον βασίζεται στην ευρύτερη δυνατή ανθρώπινη συναίνεση.

Χάρις στην ελευθερία, το σύστημα που προτείνω αυτόματα εμπεριέχει και άλλες, παράγωγες, αξίες, “συμπληρωματικές” – όπως τη δικαιοσύνη, την ισότητα, και άλλες.

Έχω συνειδητά παραλείψει αξίες “συναισθηματικές” – την αδελφοσύνη, την αγάπη – γιατί δεν είχαν θέση σ’ αυτή την ανάπτυξη. Που έπρεπε να απομονώσει, όσο γινόταν, το συναίσθημα – πηγή μεγάλου κακού στην πολιτική. Σ’ αυτό στηρίζονται οι ιδεολογίες – αυτό τροφοδοτεί το μίσος, το φανατισμό, την βία. Μας χρειάζεται ένα λουτρό ορθολογισμού – για να μπορέσουμε να εξυγιάνουμε την πολιτική μας σκέψη.

Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι οι θετικές συναισθηματικές αξίες δεν θα είναι απαραίτητες σε μία νέα κοινωνία. Ο ορθολογισμός μπορεί να οργανώσει σωστά τη ζωή – εκεί όμως σταματάει. (Στην αρνητική ελευθερία.) Τον πλούτο και το περιεχόμενο του βίου το δίνουν η αγάπη, η τέχνη, η ενόραση. Αλλά γι αυτά έχω γράψει αλλού.

Θα ήθελα όμως να πω ένα λόγο για την αλήθεια. Γιατί ήταν όλη αυτή την ώρα κοντά μας.

Την αλήθεια αναζητάει η επιστήμη – που την μέθοδό της δανείστηκα εδώ. Και την ζητάει σε πνεύμα ελευθερίας. Γιατί ούτε ελευθερία χωρίς αλήθεια είναι δυνατή – ούτε το αντίστροφο!

Η επιστημονική σκέψη είναι ίσως το υγιέστερο (όχι όμως το σημαντικότερο) κομμάτι της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Η επιστημονική σκέψη δεν σκότωσε ακόμα κανέναν. (Μη την μπερδεύετε με την τεχνολογία!) Είναι η ψύχραιμη κριτική ορθολογική σκέψη που δοκιμάζεται στην πράξη και μαθαίνει από την πράξη.

Είναι η σκέψη που ωφελείται από τα λάθη της – αντίθετα με την ιδεολογική, που απλώς συγκαλύπτει τα δικά της.

Η αλλαγή και βελτίωση της κοινωνίας μας μπορεί να προέλθει μόνο με αυτόν τον ψύχραιμο, μεθοδικό, ορθολογικό τρόπο. Χωρίς βίαιες επεμβάσεις, γύψους και λουτρά αίματος. (Αυτά, σχεδόν πάντα, μας πάνε πίσω!) Έτσι άλλωστε φαίνεται πως εξελίχθηκαν όλα τα είδη στη γη – με σταδιακή προσαρμογή, όχι με επαναστάσεις.

Σκέπτομαι μία σταθερή πορεία στο δρόμο της απελευθέρωσης. Μία ανοιχτή αναζήτηση του καλύτερου, μία γοητευτική περιπέτεια χωρίς τέλος.”

Νίκος Δήμου:  απόσπασμα από το βιβλίο “Aσκήσεις ελευθερίας”

by Antikleidi , https://antikleidi.com

σχετικά: 

Ν.Δήμου: Έντεκα πράγματα που δεν ξέρουμε

Τα όρια της ελευθερίας

Τα ηθικά άτομα είναι πιο ικανοποιημένα από την ζωή τους

 

Σχετικά Άρθρα

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -


- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

4 CommentsΣχολιάστε

  • πράγματι η ισότητα είναι υποσύνολο
    οι περισσότεροι θα επιλέγαμε την ελευθερία αλλά έχουμε συνειδητοποιήσει πόσο δύσκολο είναι στις κοινωνίες που ζούμε?
    μάλλον είμαστε ελεύθεροι μέσα σε πλαίσια αλλά τι ελευθερία είναι μετά αυτή?