Η κρίση στην Ευρώπη έχει εισέλθει σε μια ήρεμη φάση, η οποία δεν είναι τυχαία. Η τρέχουσα περίοδος σχετικής ηρεμίας συμπίπτει με την προεκλογική περίοδο των ομοσπονδιακών εκλογών στη Γερμανία το 2013, στην οποία η καγκελάριος, Άνγκελα Μέρκελ, θα κατέβει ως η πολιτικός που έσωσε το ευρώ. Η κρίση όμως θα επιστρέψει μετά, αν όχι πριν από τις επερχόμενες εκλογές της Γερμανίας.
Η Νότια Ευρώπη δεν έχει κάνει αρκετά για να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα, ενώ η Βόρεια Ευρώπη δεν έχει κάνει αρκετά για να τονώσει τη ζήτηση. Ο φόρτος του χρέους παραμένει πολύ μεγάλος, ενώ η ευρωπαϊκή οικονομία παραμένει ανίκανη να αναπτυχθεί. Σε ολόκληρη την ήπειρο, ο πολιτικός διχασμός μεγαλώνει. Για όλες αυτές τις αιτίες, το φάντασμα της κατάρρευσης της ευρωζώνης δεν έχει φύγει.
Οι συνέπειες της κατάρρευσης δεν θα ήταν καλές. Όποια χώρα την επιταχύνει – είτε η Γερμανία απειλώντας να εγκαταλείψει το ευρώ, είτε η Ελλάδα ή η Ισπανία αποχωρώντας από το ευρώ – θα προκαλέσει οικονομικό χάος και την οργή των γειτόνων της. Για να προστατεύσουν τον εαυτό τους από τις οικονομικές επιπτώσεις, οι κυβερνήσεις θα επικαλεστούν τις ασαφείς διατάξεις των ευρωπαϊκών συνθηκών, προκειμένου να οχυρώσουν τα τραπεζικά τους συστήματα. Θα έκλειναν τα σύνορά τους για να ανακόψουν τη διαρροή κεφαλαίων. Κάθε χώρα θα λειτουργούσε για ιδίων όφελος.
Θα επιβιώσει η Ευρωπαϊκή Ένωση; Η απάντηση εξαρτάται από το τι σημαίνει Ευρωπαϊκή Ένωση για τον καθένα. Αν κάποιος εννοεί τα πολιτικά της όργανα – δηλαδή την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο- τότε η απάντηση είναι ναι. Τα ιδρύματα αυτά έχουν κλείσει πλέον μισό αιώνα ζωής –δεν πρόκειται να καταργηθούν.
Όσο για την ενιαία αγορά, το επίτευγμα-ορόσημο της ΕΕ, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η διάλυση της ευρωζώνης θα διαταράξει άμεσα τη λειτουργία της σημαντικά. Τα φορτηγά θα σταματούν στα εθνικά σύνορα. Οι τράπεζες και τα χρηματοπιστωτικά συστήματα θα διαιρεθούν. Η ελεύθερη διακίνηση των εργαζόμενων θα απαγορευτεί.
Τι θα συμβεί όμως στη συνέχεια; Υπήρχε πάντα μια διαμάχη για το αν είναι πιθανό να υπάρχει μια ενιαία αγορά χωρίς ενιαίο νόμισμα. Οι επικριτές του ευρώ ανέκαθεν αναρωτιούνταν «γιατί όχι»; Υπό αυτό το σενάριο, η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη, η οποία υπεγράφη το 1986, θα εξακολουθήσει να ισχύει. Τα κράτη μέλη θα υποχρεωθούν να αποκαταστήσουν την ελεύθερη διακίνηση αγαθών, κεφαλαίων, υπηρεσιών και ανθρώπων – τις «τέσσερις ελευθερίες» της ΕΕ – το συντομότερο δυνατό. Λαμβάνοντας υπόψη τα σαφή οφέλη που προέρχονται από την Ευρώπη της ενιαίας αγοράς, θα έχουν κάθε κίνητρο να το πράξουν.
Οι υπέρμαχοι του ενιαίου νομίσματος διαφωνούν. Αν η Ευρώπη είχε ξεχωριστά εθνικά νομίσματα θα είχε και χωριστά τραπεζικά συστήματα, το καθένα με το δικό του σύστημα δανεισμού έσχατης ανάγκης. Τόσο πολύ φασαρία, λοιπόν, για μια ενιαία αγορά χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, ή για την εναρμόνιση των κανονισμών και την άρση των εμπορικών φραγμών πίσω από τα σύνορα. Το ελεύθερο εμπόριο αγαθών και η ελεύθερη κυκλοφορία του κεφαλαίου και της εργασίας δεν θα επιβιώσουν από την κατάρρευση του ευρώ, προειδοποιούν οι σκληροπυρηνικοί ευρωπαϊστές. Υπάρχουν ακόμα περιθώρια να μάθουμε αν έχουν δίκιο.
Και τι γίνεται με το κοινοτικό κεκτημένο, το νομοθετικό σώμα που κατοχυρώνει τις υποχρεώσεις των κρατών μελών όχι μόνο με όρους οικονομικών πολιτικών, αλλά ακόμα και με δημοκρατικούς όρους, του κράτους δικαίου και των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων; Ο σκοπός του κοινοτικού κεκτημένου δεν είναι απλά να καταστήσουμε την Ευρώπη πιο ευημερούσα, αλλά και πιο πολιτισμένη. Η Ισπανία, η Πορτογαλία και η Ελλάδα έπρεπε να αποκαταστήσουν πλήρως τη δημοκρατική τους λειτουργία προτού υποβάλουν αίτηση για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ακόμη και τώρα, η Ουγγαρία και η Ρουμανία αισθάνονται πίεση από τους ομότιμούς τους και αντιμετωπίζουν κυρώσεις από την ΕΕ όταν εμπλέκονται σε αμφίβολες εκλογικές πρακτικές, θέτοντας σε κίνδυνο την δικαστική τους εξουσία ή κάνοντας διακρίσεις εις βάρος μειονοτήτων.
Η συνεργασία που απαιτείται για να γίνει αποτελεσματική αυτή η άσκηση πίεσης, θεωρητικά, θα μπορούσε να επιβιώσει και μετά την κατάρρευση του ευρώ. Αλλά αλληλοκατηγορούμενες οι χώρες για το ποιος ευθύνεται για την οικονομική διάλυση της Ευρώπης, δεν θα μπορούσαν να διατηρήσουν κοινό μέτωπο. Φαίνεται ως πιο πιθανό ότι το κοινοτικό κεκτημένο θα έχανε μεγάλο μέρος της ισχύος του.
Ένας τελικός τρόπος σκέψης για την ΕΕ θα ήταν μια «διαρκώς στενότερη ένωση» που αναφέρεται στη Συνθήκη της Ρώμης και επαναλαμβάνεται στη Συνθήκη του Μάαστριχτ. «Όλο και μεγαλύτερη ένωση» σημαίνει μια Ευρώπη που κινείται αναπόφευκτα από μια οικονομική και νομισματική ένωση προς μια τραπεζική ένωση, στη συνέχεια, σε δημοσιονομική ένωση, και, τέλος, στην πολιτική ένωση. Αυτό είναι ό,τι οι Ευρωπαίοι ηγέτες είχαν στο μυαλό τους όταν δημιουργήθηκε το ευρώ. Ήλπιζαν ότι καθιερώνοντας μια νομισματική ένωση δημιουργούν αφόρητες πιέσεις για τη δημιουργία μιας ΕΕ που θα λειτουργούσε, απ’ όλες τις απόψεις, ως ένας συνεκτικός οικονομικός και πολιτικός συνασπισμός.
Οι ευρωπαίοι ηγέτες είχαν δίκιο για την πίεση. Νομισματική ένωση χωρίς τραπεζική ένωση δεν θα λειτουργήσει, και μια λειτουργική τραπεζική ένωση απαιτεί τουλάχιστον κάποια στοιχεία δημοσιονομικής και πολιτικής ένωσης. Έκαναν όμως λάθος όταν θεώρησαν ότι αυτό θα ήταν αναπόφευκτο. Δεν υπάρχει τίποτα αναπόφευκτο για το τι θα επακολουθήσει.
Η Ευρώπη μπορεί είτε να προχωρήσει προς μια βαθύτερη ολοκλήρωση, είτε να οπισθοδρομήσει προς την εθνική κυριαρχία. Οι ηγέτες της, και αυτή τη φορά και οι πολίτες, πρέπει να αποφασίσουν. Από τη δική τους απόφαση εξαρτάται το μέλλον του ευρώ και η ΕΕ.
Barry Eichengreen, καθηγητής Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών στο University of California και πρώην σύμβουλος του ΔΝΤ.
Project-syndicate , antinews.gr
Αντικλείδι , https://antikleidi.com
Συναφές:
Μήπως έχουμε και την Ευρώπη που μας αξίζει;
